Vierde zondag van de zomer/In- en overstapdienst
ds. Wielie Elhorst
Lezingen: Jesaja 52:1-6 en Marcus 6:6b-13

Gemeente van Jezus Christus, beste mensen,

Ik kan me de zomer van 1981 nog goed herinneren. Die begon met het afscheid van de toen nog zesde klas, nu heet dat: de achtste groep. We voerden de musical ‘De wonderlijke tijdmachine van professor Knap’ op in de plaatselijke schouwburg. En ik mocht professor Knap zijn. De rol was nog bijna aan mijn neus voorbijgegaan, omdat onze meester meneer van Eijk niet het risico wilde lopen dat wij plotseling moesten verhuizen en er dan op het laatste moment nog naar een andere professor zou moeten worden gezocht. En dat plotselinge verhuizen kon met mijn ouders die voor het Leger des Heils werkten, zomaar het geval zijn. Maar gelukkig, het risico werd genomen en meneer van Eijk zorgde voor een ‘understudy’, voor het geval dat. Afijn, de zomer vorderde en ik begon de kriebels te krijgen. Terugdenken aan de musical was leuk, maar de toekomst kwam dag na dag dichterbij. Na de zomer zou ik naar de Da Costa MAVO gaan. Het was de school waar ik op uitkeek vanuit mijn slaapkamer. Toen we er met de zesde klas een keer op bezoek waren, had ik mij afgevraagd hoe ik ooit normaal zou kunnen zitten op die grote stoelen aan die grote tafels en vond ik de instructie over het kaften van de boeken wel heel erg streng. Het mocht maar op één manier en deed je dat niet, dan moest het overnieuw, net zo lang tot je het goed had gedaan. Ik was blij dat ik wist dat er heel wat klasgenootjes met me mee zouden gaan naar de MAVO, maar ik stond nou niet bepaald te juichen om van school te veranderen. Mijn moeder zag de datum van de eerste schooldag ook snel dichterbij komen en nam me op een dag mee naar de HEMA. Een V&D met een grote schoolafdeling hadden ze niet in Sliedrecht, maar niet getreurd, ook de HEMA was van alle markten thuis. Het mandje werd gevuld met allerlei benodigdheden: een passer, een rekenmachine, een lineaal, een geodriehoek, potloden van verschillende dikte, een etui, schriften, gelinieerd en met blokjes enzovoorts, enzovoorts. Ik weet niet precies hoe het kwam, maar op een zeker moment begon ik me een beetje te generen. Was het niet een beetje overdreven veel wat ze allemaal in het mandje stopte en moest alles met naam en toenaam worden benoemd in die winkel, voor iedereen te horen. Aangekomen bij de woordenboeken, dacht ik: genoeg, mam. Ik bepleitte dat ik ze echt niet nodig had, en zeker niet alle acht. Maar mijn moeder liet zich niet uit het veld slaan en liep er mee naar de caissière. ‘Dit is toch nuttig voor kinderen die naar de MAVO gaan, vind u ook niet?’ De caissière antwoordde omstandig, terwijl de rij achter ons steeds langer werd. ‘Mam, hou op!’, dacht ik. Ik liep rood aan, maar zweeg en stemde daarmee toe. Tot vorig jaar stonden de woordenboeken in mijn boekenkast, de rekenmachine heeft het nog altijd niet begeven en niets van wat we hadden aangeschaft, is ongebruikt gebleven. Moeders hebben altijd gelijk. Nou ja, bijna altijd. Ik moest dat toen nog ontdekken, vooral dat ik best op haar vertrouwen kon. Zelfs al weet je dat je dat ergens wel, het is goed af en toe daadwerkelijk te ervaren dat je het niet alleen hoeft te doen, dat je de hulp van anderen mag aannemen en dat er zoveel is dat je ter beschikking staat om de stap naar iets nieuws in je leven te zetten.

In het verhaal uit het Evangelie naar Marcus van deze morgen ontmoeten we ook mensen die voor iets nieuws staan. 21 jaar geleden, toen het verhaal uit Marcus ook op het rooster stond en ik er ook iets over mocht zeggen, viel het me eigenlijk voor het eerst op. Het verbaasde me al aan het begin van het Evangelie, nog maar net na de roeping van de leerlingen en vóór de dood van Johannes de Doper, te lezen dat Jezus de leerlingen reeds de mogelijkheid had gegeven hetzelfde te doen als Hij: niet alleen het goede nieuws bekend maken – dat het rijk van God nabij was gekomen –, maar ook demonen uit te drijven en zieken te genezen. Opmerkelijk. Ik had altijd gedacht dat ze dat pas konden in navolging van Jezus, na diens dood en opstanding en na de komst van de heilige Geest. Niet dus. Geroepen en gezonden worden ligt kennelijk veel dichter bij elkaar dan ik had gedacht. Je moet het kennelijk zien als één doorgaande beweging: wie geroepen wordt, wordt ook direct uitgezonden. Daar zit geen licht tussen. Het past ook wel bij Marcus die veel meer dan de andere evangelisten voortdurend het woord ‘meteen’ of ‘onmiddellijk’ gebruikt. In het Marcusevangelie lijkt er geen tijd te verliezen. De gebeurtenissen volgen elkaar snel op. Het is allemaal even urgent. En Jezus is met zijn leerlingen voortdurend in beweging – rust noch duur, zo lijkt het wel. Wie eenmaal heeft gehoord dat er een andere wereld voor de deur staat en wordt gegrepen door het verlangen dat daar naar uitgaat, die kan daarover niet zwijgen en die zal laten zien wat die andere wereld nu al te betekenen heeft; die kan niet langer stilzitten en gaat op weg. In Marcus lijkt het evangelie op standje ‘turbo’ te staan. In ons verhaal wordt het woord en het werk van Jezus vertwaalfvoudigd, als Hij zijn leerlingen er op uit stuurt om te zeggen wat Hij zegt en te doen wat Hij doet. En ze gaan en ze doen het. Ik kan me voorstellen dat ze er zelf ook versteld van hebben gestaan, van wat het betekent gegrepen te zijn door dat goede nieuws van die nieuwe wereld, zodanig dat je die uit het werk van je eigen handen ziet ontstaan. Dat dat kan! Niet te geloven.

Is dit al heel opmerkelijk, de aandacht wordt ook getrokken naar de instructie die Jezus de leerlingen geeft en die het grootste gedeelte van het verhaal van vanmorgen beslaat. De leerlingen krijgen de opdracht twee aan twee op pad te gaan. Dat is op zich nog niet zo bijzonder, want dat is naar goed joods gebruik omwille van een waarachtig getuigenis. Maar dan lezen we: ‘Hij droeg hen op niets mee te nemen’. We vernemen niet dat de verbazing van de leerlingen toeneemt naarmate de instructie van Jezus als maar radicaler wordt en we vernemen ook niet dat ze protesteren – in het geheel niet. Ze gaan, precies zoals Jezus het van hen heeft gevraagd. Verbazing en ook protest waren echter heel begrijpelijk geweest. Niets mee voor onderweg: geen brood, geen reistas, geen geld en ook geen extra kleding. Barrevoets blijkt nog net niet te hoeven; sandalen zijn toegestaan, één set kleding en een stok. Je vraagt je af: als het dan om zulk goed en mooi nieuws gaat dat de leerlingen mogen doorvertellen, waarom moet het dan zo sober, zo ascetisch? Kan dat niet anders? Het past bij de soberheid van de meeste rondtrekkende predikers van die dagen. Jezus is niet de enige en hij vormt op de praktijk van zijn soortgenoten geen uitzondering. Die soberheid paste bij de positie die men wilde innemen tegenover de pracht en kracht van de overheerser en soms ook tegenover het al te gesettelde religieuze establishment. Zo niet, leek men er mee te willen zeggen. Het kan wel zijn dat Jezus hierin nog een stap verder ging. In de parallelverhalen van dit verhaal in Matteüs en Lucas mogen de leerlingen zelfs geen staf en sandalen meenemen. Wilde Jezus zijn collega’s een beetje macho overtreffen, zo van: het kan nog soberder, hoor. Ik geloof het niet. Ik geloof hoe dan ook niet dat het Jezus’ bedoeling was zijn leerlingen te laten lijden. Ik geloof wel dat Hij het belangrijk vond de integriteit van zijn boodschap te onderstrepen door bij de mensen die de leerlingen ontvingen geen enkele valse verwachting te wekken: geen bedeltas die ertoe oproept vooral te geven. Geen geld, dat de indruk van bezit wekt. Nee, juist lege handen, juist kwetsbaarheid, juist afhankelijkheid. Mensen die komen met lege handen, zonder bedeltas en zonder geld, mensen die niets hebben en niets van een ander verlangen, terwijl zij op die ander zijn aangewezen, daar hebben mensen die niets meer te verliezen hebben, boodschap aan. Die zijn zoals zij, en toch zijn zij in beweging, niet stil gevallen. Hoe bestaat het! Dan is de boodschap van deze mensen echt. Dat kan niet anders. Uit de monden van die mensen is deze boodschap waarheid. De woorden van deze mensen spreken werkelijkheid, die als vanzelf zichtbaar wordt – dat kan dan ook niet anders - door het werk van hun handen, waarmee de mensen van hun knellende banden worden verlost en waardoor de mensen worden geheeld.

Dit verhaal gaat niet over de mirakelen van de leerlingen of over hun heldenmoed. Het gaat om het vinden van een houding, een levenshouding, een houding die weet van loslaten en van vertrouwen en die de boodschap van een nieuwe wereld waar maakt. Als je loslaat waar je het normaal gesproken van moet hebben: voedsel, geld, een tas om spullen in het verzamelen, - met de beelden van het Marcusverhaal –, dan kun je niets anders meer dan vertrouwen. Als je lege handen hebt, als je onbewapend bent, als je kwetsbaar durft te zijn, als je je afhankelijk weet, als je alles hebt afgelegd waarmee mensen zich normaal gesproken mee bepantseren, dan kun je niet anders dan vertrouwen dat er op jouw pad mensen zullen zijn die je zullen ontvangen in hun leven, omdat ze zien dat je echt bent, en dan zul jij met jouw vertrouwen hun leven aanraken. Vertrouwen zien in mensen die het er op wagen, wekt vertrouwen en dat is de basis van die andere wereld, die nieuwe wereld, dat rijk van God dat Jezus predikt.

Ik geloof dat de instructie van Jezus niet alleen voor zijn twaalf leerlingen bedoeld was, maar voor ons allemaal; dat wij jong of oud, in elke nieuwe situatie, voor elke nieuwe stap of fase in het leven mogen weten dat wij meer mens zijn als wij loslaten wat wij nodig denken te hebben om onszelf te beschermen, misschien tegen gevaar dat we zelf bedenken en dat niet eens echt bestaat, dat wij meer mens zijn als we de weg die voor ons ligt en de mensen die we zullen ontmoeten, met vertrouwen tegemoet treden, en dat we zo, waar vertrouwen vertrouwen ontmoet, waar ons geloof in anderen, in de ander wordt onderscheiden, het rijk van God, die nieuwe, andere wereld doorbreekt. Jezus roept ons allemaal en zegt: toe maar, ga meer. Ik ben bij je.

Amen

ds. Wielie Elhorst

Lezingen: Jesaja 45:14-19 en Johannes 15:9-17

Gemeente van Jezus Christus, beste mensen,

‘Naar vriendschap zulk een mateloos verlangen’. Gisteren stond ik tijdens de Dodenherdenking weer in de buurt van deze woorden die in een van de roze granieten hoeken van het Homomonument naast de Westerkerk vereeuwigd zijn. Het is een regel uit een gedicht van Jacob Israël de Haan, die meer dan een eeuw geleden hier in de Pijp in de Sint Willibrordusstraat woonde. Hij raakte nagenoeg alles kwijt, toen hij het waagde een roman te schrijven waarin twee mannen voorkwamen, die overduidelijk van elkaar hielden en daar ook op intieme wijze uitdrukking aan gaven. De dichtregel ‘Naar vriendschap zulk een mateloos verlangen’ komt uit een gedicht dat De Haan aan een jonge visser opdroeg en in wiens ogen hij het genoemde verlangen meende te kunnen zien. In de tijd dat het gedicht werd geschreven, was het enige woord dat de relatie tussen twee mensen van hetzelfde geslacht op serieuze wijze beschreef of definieerde ‘homoseksualiteit’, een medisch-diagnostische term die natuurlijk nauwelijks recht kon doen aan het verlangen van de jonge visser. Er waren natuurlijk nog wel wat andere woorden, maar die waren weinig flatteus en zetten het verlangen vooral weg als afwijking, als zonde of als iets dat te verafschuwen was. Men kwam hoe dan ook niet op het idee betrekkingen tussen mensen van hetzelfde geslacht te vergelijken met relaties zoals die er waren tussen vrouwen en mannen. Het verlangen dat er natuurlijk toch was, bevond zich daarmee in een soort verbaal niemandsland. In die realiteit zonder woorden en zonder bestaan eigende De Haan zich het woord ‘vriendschap’ toe. Hij had, denk ik, geen mooier, geen beter woord kunnen kiezen. Vriendschap is een hoogwaardige relatie waarin twee mensen of een groep mensen in volkomen vrijheid, zonder binding of belang, zonder dwang, voor elkaar kiezen, en niet zelden op een hele duurzame basis. Met het woord ‘vriendschap’ gaf De Haan een onvervreemdbare waarde aan het verlangen van de jonge visser. Het verlangen mocht er zijn. Het hoefde niet onbenoemd, onbestemd en onbemind te blijven – hoe risicovol dat mateloze verlangen naar vriendschap in die tijd ook was.

Vriendschap. Onder de omstandigheden van zijn tijd kan De Haan nooit zomaar voor het woord ‘vriendschap’ hebben gekozen in zijn gedicht. Het kwalificeert niet zomaar een relatie. Waarschijnlijk heeft hij ook wel geweten van de hoge waarde die de tijden door aan deze verbinding tussen mensen is toegekend. In de klassieke oudheid was vriendschap zelfs een van de belangrijkste te beoefenen deugden en droegen vriendschappen, vond men, bij aan goede karaktervorming. In een klassiek stuk over vriendschap roept de Romeinse consul Gaius Laelius uit: ‘Wat een zegeningen biedt de vriendschap! Vriendschap komt nooit ongelegen, vriendschap is in staat een ‘zonnig perspectief’ te bieden, is altijd ‘echt en zonder bijbedoeling’, is ‘een overgave van binnenuit’, heeft ‘een natuurlijke oorsprong’ en is een uiting van ‘spontane genegenheid’. Er komt ook een ‘gevoel van liefde’ bij kijken, want zonder liefde geen opofferingen. In een vriendschap kan het nut ervan geen doel zijn, hooguit een bijkomend voordeel. Van afhankelijkheid moet ook geen sprake zijn, dat zou de verhouding scheeftrekken. Een goede vriend heeft ‘zelfvertrouwen, karakter en inzicht’; vriendschap is een ‘krachtmeting in ridderschap’.  Tot zover de consul. In een vriendschap komt zoveel goeds en moois mee dat je er eigenlijk alleen maar een beter mens van kunt worden. Natuurlijk is dit een ideaalbeeld, overslaand bijna. Zo mooi kan zelfs een vriendschap niet zijn. Toch geeft het duidelijk het onderscheid tot andere relaties aan. Het is een verbinding tussen mensen die bestaat in vrijheid, in onafhankelijkheid, in genegenheid en belangstelling om niet, in vanzelfsprekende wederzijdsheid en in bereidwillige overgave. Met alle butsen die je ook als vrienden aan elkaar op kunt lopen, is dit zo ongeveer de kern van vriendschap, en die is de eeuwen door eigenlijk weinig veranderd, al werd vriendschap als verbinding soms onnodig geïdealiseerd en soms ook al te zeer geromantiseerd.

Nergens anders in het Evangelie naar Johannes gebruikt Jezus het woord ‘vrienden’ om de relatie te beschrijven met de mensen die Hij vanaf het eerste uur heeft geroepen en die Hem zijn gevolgd. Opmerkelijk. ‘Volgelingen’ of ‘leerlingen’ zou meer voor de hand liggen. Als ‘leerlingen’ worden zij ook steeds benoemd in het Evangelie. Jezus doorbreekt hier die kaders en gebruikt voor de relatie met deze mensen het enige woord dat op z’n plaats is: vrienden. Misschien herinnert u zich van vorige week uit het eerste deel van dit tweeluik hoe de nadruk werd gelegd op de innigheid tussen, de vervlochtenheid van Jezus als de wijnstok met zijn leerlingen als de ranken. Deze verbinding is zo sterk dat de leerlingen, dat wij, nu na Pasen, met Christus samenvallen: Christus leeft in ons en zo kan de nieuwe wereld die wij zien en zijn in ons en door ons werkelijkheid worden. Bij een dergelijke verbinding die Jezus in het tweede deel van het tweeluik concreet maakt, kan niet langer in termen van leraar en leerling of van slaaf en meester gesproken worden, maar wordt de relatie tussen Jezus en de mensen achter Hem aan ook nieuw. Het is nu een relatie van vrienden en ik geloof beslist dat Jezus dat woord bewust gebruikt – een relatie van vrienden: vrij in innige verbinding, onafhankelijk in vanzelfsprekende afhankelijkheid, gelijkwaardig in de gevende en solidaire, de dienende liefde die bij vriendschap hoort. Jezus zegt tegen zijn leerlingen: nu jullie zo innig met mij verbonden zijn en zullen blijven, mogen jullie elkaars vrienden zijn. Dat is de ruimte van het leven waarin ik jullie zet en waarin jullie voor de hele wereld een voorbeeldig vergezicht mogen zijn.

Laat Henk Westbroek maar zingen dat vriendschap een illusie is. Het is onzin. Vriendschap is onverbrekelijk. Hoe vaak hoor je niet: we hadden elkaar jaren niet gezien, maar we pakten de draad zo weer op, alsof al die jaren er niet tussen zaten. Jezus zal de leerlingen verlaten, maar nu zij in Hem een gemeenschap van vrienden zijn, kunnen zij steeds de draad weer oppakken, omdat een gemeenschap van vrienden in gevende en solidaire liefde grenzeloos is, in tijd en in ruimte. En omdat zo’n gemeenschap vrij is van alles wat mensen normaal gesproken tot elkaar doet verhouden: naar inkomen, achtergrond, kennis, sociale positie. Dat is nu voorgoed voorbij. In zo’n gemeenschap treedt rust in en vrede, vrede die blijft. In zijn boekje over het Evangelie naar Johannes spreekt Sytze de Vries over de samenhang tussen die drie woorden: vriendschap, vrijheid en vrede. Sytze legt uit: ‘Het Nederlandse woord vriend(in) is van oorsprong het tegenwoordig deelwoord van het werkwoord vrijen, namelijk vrieënde. Een bekende menselijke bezigheid, maar allereerst afgeleid van het woord vrij. Een vriend is dus een vrijende, iemand die je vrij maak, bevrijdt. Maar het woord vrij heeft zijn wortels in vrede. Je vriend is je vrijer, degene die je bevrijdt, vrede geeft, bevredigt. Kortom: je verlosser.’  Tot zover Sytze de Vries.

Op deze zesde en laatste zondag van Pasen voor Hemelvaart spreekt Jezus over ons uit, vraagt Hij van ons dat wij elkaar liefhebben als vrienden, dat wij in zijn navolging als een vergezicht voor heel de wereld een gemeenschap van vrienden willen zijn, van mensen die vrij zijn, werkelijk vrij, omdat wij met Hem, met Jezus vrolijk opstandig de afgrond van angst, chaos en dood bewandelen die voor ons geen afgrond meer is. Dat wij vrije mensen zijn met vrede in ons hart. Dat wij achterlaten wat of wie ons heeft gezegd wat wij zijn of zouden moeten zijn of hoe wij ons zouden moeten gedragen: als calculerend consument, als brave burger, als vrome gelovige, als liefhebbende echtgenoot, als altijd gehoorzaam kind, als aangepaste homo, als best presterende medewerker. Het mag allemaal, maar het doet er niet meer toe. Het is niet belangrijk meer. Wij mogen in de allereerste plaats mensen zijn, die elkaar liefhebben, zoals vrienden dat doen, omdat er Een was die het beslissend en overtuigend heeft gedaan, trouw tot in het einde.

Amen

Pasen
ds. Wielie Elhorst
Lezingen: Jesaja 25:6-9 en Johannes 20:1-19

Gemeente van Jezus Christus, beste mensen,

Drie jaar lang waren ze Hem gevolgd en ze waren zijn lievelingsleerlingen geworden. Toen Maria door Jezus werd gevonden, was ze het bezit van zeven verschillende stemmen. Jezus dreef ze uit en vanaf dat moment was ze niet meer van zijn zijde geweken. Ze leefde van dat ene moment, dat moment dat de chaos van alle stemmen in haar binnenste, week en dat ze nog maar één stem hoorde, die van Jezus die haar noemde bij haar naam: Maria, die haar hand beetpakte en zei: laten we gaan. En ze ging, met Hem. Achteraf gezien vond ze het eigenlijk vreemd dat ze toen niet al waarheid had gezien in Jezus. Ze was waarschijnlijk al te zeer onder de indruk geweest van wat Hij had gedaan en ze had zich mogelijk te veel aan Hem vastgeklampt, als aan de man die haar het leven had teruggegeven, waar ze dankbaar voor wilde zijn en bij wie ze maar niet al te ver uit de buurt moest geraken, wilden die zeven stemmen niet opnieuw bezit van haar nemen. Maar dat was toch niet meer gebeurd. Die andere leerling was ook steeds dichtbij Jezus geweest. Hij was geroepen door Jezus om Hem te volgen, als een van de twaalf, hoewel dat in de praktijk eigenlijk niet echt uitmaakte. Er liepen veel meer mensen dan die twaalf met Jezus op. En ze waren allemaal leerlingen, zij net zo goed. Niemand had een streepje voor bij Jezus, maar voor haar en de andere leerling voelde Hij duidelijk genegenheid. Waarom precies wisten ze eigenlijk niet. Meer dan eens troffen ze elkaar in de schoot van Jezus en dan keken ze elkaar veelbetekenend aan. Wat was dit fijn en goed en veilig. En wat hadden ze vurig gewenst dat het nooit voorbij zou gaan. Daar leek het ook echt wel even op. Toen Jezus eenmaal was begonnen het onmogelijke te doen, op een bruiloftsfeest liters uitstekende wijn uit grote watervaten tapte, iedereen zo ongeveer dronken van geluk, was er geen houden meer aan. Zoveel mensen kwamen iedere dag naar Jezus toe. Ze wilden als het ware allemaal een slokje van die wijn, deel uitmaken van dat feest. Jezus zei tegen mensen dat ze de last van wat hun ouders zouden hebben gedaan, niet langer met zich mee hoefden te torsen; dat alles vergeten en vergeven was en dat ze nu eindelijk eens moesten gaan leven. Jezus stapte gewoon op mensen af die buitengesloten waren, omdat ze een maatschappelijk stigma hadden. Jezus had nog geen stap in hun richting gezet of ze voelden zich al gezien en gehoord en het stigma verdween als sneeuw voor de zon. Jullie kunnen weer meedoen, onder de mensen zijn, had Jezus tegen hen gezegd. En als er geen redderen meer aan leek met iemand, bleef Jezus volhouden dat hier absoluut geen sprake was van een einde, maar juist van een nieuw begin. En je moest niet denken dat Hij om ging lopen van Galilea naar Jeruzalem. Dwars door Samaria liep Hij alsof de tweestrijd tussen met de Samaritanen geen enkele betekenis had. Sterker nog, Hij bleef er nog even hangen ook en sprak er met een Samaritaanse, een vrouw! Ongehoord was het, natuurlijk, maar Jezus liet zien: ieder mens is volop mens, nooit minder mens dan een ander. En ieder mens kan een ander aanspreken, ontmoeten, in de ogen zien, aanraken. Achtergrond doet er niet toe. Dat mensen voor elkaar van betekenis kunnen zijn over grenzen heen had Jezus zelf ook moeten leren trouwens. Een vrouw uit Syro-Fenicië die Jezus nodig had, hield aan zo lang ze kon en toen ze zei: zelfs de honden krijgen nog de kruimels die van de tafel vallen, had ze Jezus rood aan zien lopen en was Hij ook voor haar in gaan staan. Grenzeloos was Jezus in zijn liefde, hoe Hij naar mensen keek en wat Hij in ze zag. Zo zag niemand mensen aan. Dat had ze zelfs gemeend te zien als Jezus weer eens in een fel debat gewikkeld was met de mensen die altijd precies wisten hoe het zat en die vonden dat Jezus zich wel erg veel aanmat. Ook dan meende ze in zijn ogen te zien dat Hij zo graag zou willen dat zij zagen dat Hij als een ware Zoon van God iedereen weer mee liet doen, de gelegenheid gaf het goede te doen, te leven vanuit de Thora, zoals ooit door God bedoeld, als een weg ten leven van vrije mensen, ooit bevrijd uit een slavenhuis. En dat het natuurlijk niet de bedoeling was dan een nieuw slavenhuis te bouwen, opgetrokken uit zoveel regels dat negentig procent van de mensen zich bij voorbaat al tekort voelde schieten, omdat het niet te doen was al die regels in acht te nemen. Alsof God dat zou willen. God wil dat mensen mensen zijn, geen slaven, dat zij leven, niet dat zij levend al dood zijn.

Zo mens als wij was Hij. Dat had ze wel gezien. Wat kon Hij grauw zien van vermoeidheid, en dan toch aardig blijven. En wat kon Hij soms een moedeloze indruk maken, als Hij tegen ons zei: hebben jullie het nou nog niet begrepen? Jullie kijken wel naar mij en naar wat ik doe, maar jullie zien niets. Jullie luisteren wel naar mijn woorden, maar echt horen wat ik zeg, doen jullie niet. Het maakt geen verschil. Jullie blijven in jullie oude schema’s hangen, de oude modellen van oorlog en vrede, van macht en onderdanigheid, van wij wel maar hullie niet. En wat kon Hij zich boos maken als zelfs het heilige, de tempel, tot stikkens toe klem was gezet, omdat er toch ook geld moest worden verdiend. Zo kon God toch niet tussen de mensen wonen. Dat vraagt een andere aandacht. Hij had alle tafels omgekeerd, precies zoals Hij altijd alles omkeerde, als Hij zei: in heling vind je Gods liefde, niet in buitensluiten; in vergeving vind je Gods liefde, omdat die ruimte maakt, niet door je zelf en anderen met nog meer schuld op te laden. In leven dat doorgaat, dat opstaat uit wat iedereen voor dood hield - daar vind je de liefde van God. Door zieken te bezoeken, naakten te kleden, hongerigen te voeden, dorstigen te drinken te geven, gevangenen op te zoeken, door je te identificeren met kinderen, met tollenaars, met hoeren, dan vind je de liefde van God – niet door elkaar op te sluiten in een nieuw slavenhuis van regels. Als ik je aanraak, dan voel je de liefde van God, niet in regels die je klemzetten, niet in standpunten waarmee je elkaar kunt bekogelen als waren het stenen. Als we mens zijn voor elkaar, dan ervaar je de liefde van God en word je deelgenoot van een werkelijkheid die al is en nog gaat komen. (…)  Het was wonderlijk. Ze had zelf ervaren hoe Gods werkelijkheid door Jezus was ingebroken, doorgebroken in haar werkelijkheid en hoe dat haar weer tot een heel mens had gemaakt en toch kon ze niet vatten wat er nu precies was gebeurd, hoe haar oude leven plaats had gemaakt voor een nieuw leven. ‘Mijn teken aan jou is dat jij al een teken bent van het rijk dat komt,’ had Jezus vaak tegen haar gezegd, en dat vervulde haar steeds weer met vreugde, maar wat ze zich er nu echt bij moest voorstellen, bleef onduidelijk. Ook de andere leerlingen wisten het niet, zelfs niet de leerling met wie ze soms de schoot van Jezus deelde.

Even leek dat rijk zich aan te dienen, toen ze, samen op weg naar Jeruzalem voor het Pesachfeest Jezus op een ezel binnen zagen rijden. Het was alsof er een nieuwe koning werd binnengehaald met al die bovenkleren op de weg voor Jezus om over heen te gaan en al die juichende mensen met hun bladertakken. Maar het was van korte duur geweest en met een sisser afgelopen. En daarna was het snel gegaan. De spanning tussen Jezus en de mensen die het altijd precies wisten was zo hoog opgelopen dat Hij werd vastgezet en beschuldigd. Het deugde allemaal absoluut niet, maar het leek wel alsof het niet anders kon gaan dan zo. Het was voorbij. Geen schoot meer waarin ze zich veilig kon voelen. In plaats daarvan een man die ze langzaamaan tot een schim van zichzelf zag worden, door alle geweld dat Hij kreeg te verduren. Het was onverdraaglijk. In deze wereld was kennelijk geen plaats voor een mens die niets anders zei en deed dan Gods liefde. Zo mens als wij was Hij. Hij stierf, blies de laatste adem uit, gaf de Geest. Wat was ze intens verdrietig geweest maar ook dankbaar dat het lichaam van Jezus aan hen was overgedragen. Ze hadden het koninklijk behandeld, schoongemaakt, en in witte doeken gewikkeld voorzien van geurige kruiden en er was zowaar een graf beschikbaar waar nog nooit iemand anders in had gelegen. Nog even heel dichtbij Jezus, Hem nog even aanraken, een kus op zijn voorhoofd. De steen was voor het graf gerold en toen was het voorbij, tenminste dat dacht ze.

In een koortsachtige spanning hadden ze met alle leerlingen bij elkaar gezeten, in wat er nog restte van de eerste nacht, de sabbat – ze hadden zich uit voorzorg maar niet laten zien -, en toen de tweede nacht tot in de eerste uren, en toen hield ze het niet meer uit. Zover bij Jezus vandaan zijn, was na al die jaren samen niet te verdragen. Al kon ze maar even tegen die grote steen aanzitten. Dat zou al fijn zijn. Het was een angstige tocht zo door het donker, maar ze had het gehaald. Toen ze de tuin betrad waar het graf was, kon ze haar ogen niet geloven. De zware steen voor het graf was weg! Onmogelijk. Wie doet er nou zoiets?! Bij het graf aangekomen, durfde ze bijna niet naar binnen te kijken, uit angst te gaan zien wat ze niet wilde zien: dat Hij, dat Jezus er niet meer zou liggen. Maar haar grootste angst werd bewaarheid.

Goed, u heeft het verhaal net gehoord, dat heen en weer gevlieg van Petrus en die andere leerling. Graf in, graf uit. Wel waar, niet waar. Ik geloof. Ik weet het nog niet. Uiteindelijk bleef ze alleen achter, in die prachtige tuin waar ze door haar verdriet helemaal geen oog voor had. Het leek wel het Paradijs, zo mooi. Huilend boog ze zich nog één keer voorover het graf in. Ze verbaasde zich er nu over dat de boodschappers die ze toen zag, aan het hoofd- en voeteneind van waar ze Jezus hadden neergelegd, haar niet direct bij haar positieven hadden gebracht. Hun aanwezigheid had haar toch al moeten herinneren aan de woorden van Jezus die niet over een einde sprak maar over een teruggaan naar zijn Vader. De realiteit van dood van Jezus die ze zelf had ondergaan en nu ook nog de vermissing van zijn lichaam, was kennelijk te veel en liet geen ruimte om anders te gaan kijken, er anders tegen aan te kijken, werkelijk te zien wat hier was gebeurd. De boodschappers vroegen: ‘Waarom huil je?’, maar voor ze goed en wel had kunnen antwoorden ‘omdat Jezus weg is en ik weet niet waar Hij nu is’, waren ze al weg. En toen was daar Jezus. Ze had hem eerst niet herkend. Wat is wat wij mensen voor waar houden en voor werkelijk toch ongelooflijk hardnekkig en traag. Er lijkt niets tegen opgewassen. Dat is ook niet zo raar, natuurlijk. Wij zijn mensen en hebben het te doen met wat ons gegeven is en dat is uiteindelijk ook de dood, en gemis, en verdriet, en rouw. Jezus vroeg: ‘Waarom huil je?’, net als de boodschappers, en weer kon ze er niets anders uitkrijgen dan: ‘Als u weet waar ze Jezus heen hebben gebracht, vertelt u mij dat dan, alsjeblieft.’ En nog half naar het graf gedraaid, hoorde ze toen wat haar leven voorgoed zou veranderen: ‘Maria’. Toen ze door Jezus bij haar naam werd genoemd, toen zag ze, toen wist ze: ook ik ben onderdeel geworden van die andere werkelijkheid midden in onze werkelijkheid. Ook ik zie nu eindelijk dat ik niet bij dat graf moet zijn, dat ik van dat graf geen mausoleum moet maken dat als een monument ter gedachtenis een bedevaartsoord moet worden. Ook ik zie het nu: de Levende Heer die voor mij staat, die mij bij mij naam kent en die zovelen bij hun naam genoemd een nieuwe werkelijkheid heeft binnengebracht: van vergeving, van heling, van liefde, van vrijheid, van genade. Ook ik zie nu eindelijk de werkelijkheid van het leven dat de keerzijde van de dood niet kent. Als in een al te routinematig geworden reflex wil ze Jezus aanraken, maar Jezus weerhoudt haar daarvan. Zijn trouw blijft, Hij blijft nabij, maar Maria moet leren dat zijn nabijheid voortaan een andere gestalte zal krijgen, sterker nog: dat zij de nabijheid van Jezus, nu genoemd naar Hem, zelf mag uitdragen en praktiseren. Nog een keer helpt Jezus Maria op te staan, nog altijd de mens die zij is, maar nu volkomen nieuw. Ze spoedt zich terug naar de andere .leerlingen. Nu zijn haar woorden niet ‘Het graf is leeg’, maar ‘Ik heb de Heer gezien.’ Haar woorden brengen de nieuwe werkelijkheid van de Opgestane, de Levende Heer nabij de andere leerlingen. En vanaf dat moment is het zo gegaan, tot op de dag van vandaag. Ja, het is van horen zeggen, maar ook wij hebben de Heer gezien. In dat zien zit ons geloof, niet als bewijs, maar als teken dat alle werkelijkheid opstandingswerkelijkheid kan worden: leven zonder de keerzijde van de dood. En daar zijn wij vandaag tweeduizend jaar later de levende getuigen van.

Beste mensen, wat doen we hier nog. Laten we opstaan om samen Gemeente van Jezus Christus te zijn, van Hem die leeft en wij met Hem.

En daarop zeggen wij deze zondag samen…

Amen

Vierde zondag van de Veertigdagentijd

ds. Wielie Elhorst
Lezingen: Jeremia 29:1-14, fragment ‘Doopbrief’ Dietrich Bonhoeffer, Marcus 4:1-9

Tweede lezing: gedeelte uit de ‘Doopbrief’ van Dietrich Bonhoeffer (mei 1944)
Je wordt vandaag gedoopt tot christen. Al de grootse en oude woorden van de christelijke verkondiging worden over je uitgesproken en het doopbevel van Jezus Christus wordt aan je voltrokken zonder dat je er iets van begrijpt. Maar ook wij zelf moeten ons weer bezinnen op de basis-elementen van ons kennen. Wat betekenen: verzoening en verlossing, wedergeboorte en heilige Geest, liefde voor de vijand, kruis en opstanding, leven in Christus en navolging van Christus? Deze begrippen liggen zover van ons af, dat we er bijna niet meer over durven praten. In de overgeleverde woorden en handelingen vermoeden wij iets volkomen nieuws, iets revolutionairs, maar we kunnen het nog niet bevatten of onder woorden brengen. Dat is onze eigen schuld. Onze kerk, die deze jaren alleen gevochten heeft voor zelfbehoud alsof ze een doel was op zich, is niet in staat het verzoenende en verlossende woord te brengen aan de wereld en de mensen. Daarom moeten de oude woorden wel hun kracht verliezen en verstommen. Ons christen-zijn zal in deze tijd bestaan uit slechts twee elementen: bidden en onder de mens en het goede doen. Elk denken en praten en organiseren van christenen moet herboren worden uit dat bidden en dat doen. Tegen de tijd dat jij volwassen bent zal de gedaante van de kerk sterk veranderd zijn. De kerk is nog in de smeltkroes en iedere poging om haar voortijdig weer een machtige organisatie te geven, zal een vertraging betekenen in haar verandering en zuivering. Het is niet aan ons de dag te voorspellen - maar die dag zal komen - dat er weer mensen geroepen worden om zó Gods Woord te spreken dat de wereld er onder verandert en zich vernieuwt. Het zal een nieuwe taal zijn, volkomen a-religieus misschien maar bevrijdend en verlossend als de taal van Jezus; de mensen zullen ontsteld zijn maar zich gewonnen geven aan haar kracht; een taal van een nieuwe rechtvaardigheid en waarheid, een taal die de vrede verkondigt tussen God en de mensen en de nabijheid van zijn Rijk. 'Zij zullen zich verbazen en verwonderen over al het goede en het heil, dat Ik aan haar doe' (Jer. 33:9). Tot die tijd zal de zaak der christenen verborgen zijn en stil, maar er zullen mensen zijn die bidden en het goede doen en wachten op Gods uur. Ik hoop dat jij één van hen zult zijn en dat eens van jou gezegd zal worden: 'De weg van de rechtvaardigen is stralend als de zon, die opkomt, hoger klimt, totdat de dag zijn licht verspreidt.’ (Spr. 4:18).

Overdenking
Gemeente van Jezus Christus, beste mensen,

In mijn jonge jaren ben ik nogal eens verhuisd. Ik woonde met mijn ouders en jongere broer gemiddeld twee jaar ergens en dan vertrokken we met ons hele hebben en houden weer ergens anders heen – eerst omdat mijn vader een marineman was, later omdat mijn ouders heilsofficier werden. Zo verhuisde ik van Zaandam, waar ik werd geboren, naar IJsselmuiden, van IJsselmuiden naar Hilversum, van Hilversum naar Amstelveen, van Amstelveen naar Weesp, van Weesp naar Sliedrecht, van Sliedrecht naar Middelburg, van Middelburg naar Harlingen, van Harlingen terug naar Sliedrecht, en van Sliedrecht naar Kampen, waar ik ging studeren, toen ik 19 jaar was. In iedere plaats waar ik woonde toen ik een tiener was en ook daarvoor wel, had ik vrienden gemaakt, en verhuizend van woonplaats naar woonplaats, kreeg ik er steeds meer penvrienden bij, tot ik er tegen de tijd dat ik naar Kampen verhuisde zo’n zestig had. Met een enkeling belde ik, maar anders dan het schrijven van brieven waren er geen mogelijkheden tot contact. Ik hield dat natuurlijk niet vol, met zoveel mensen, maar lange tijd vielen er brieven door de bus. Iedere keer pakte ik ze weer opgetogen van de deurmat of van de eetkamertafel, door mijn ouders daar neergelegd. Het was een kortstondige maar fijne verbinding met waar ik vandaan kwam, een herinnering aan leuke tijden met vrienden en vriendinnen die een poosje met mij waren opgelopen. Ik vond het niet heel erg om te verhuizen. Ik was meestal wel nieuwsgierig naar waar we nu weer terechtkwamen. Vaak kwamen we terecht op prachtige locaties in de binnenstad. En ik vond het ook leuk weer een nieuwe kamer in te richten. Wat ik steeds minder leuk vond, was weer een nieuwe school, weer afwachten hoe je ontvangen zou worden, hopen dat ze niet direct door zouden hebben dat mijn ouders heilsofficieren waren en daarmee verbonden: hopen dat ik daar niet mee gepest zou worden. Bij de eenzaamheid die dat soms opriep, waren de brieven een veilig en vertrouwd toevluchtsoord. Ontheemd voelde ik mij nooit echt, maar ergens echt landen lukte evenmin. Ik geloof dat het goed en heilzaam is voor mensen om van omgeving te veranderen, om te voorkomen dat je al te zeer samenvalt met een plek en gaat denken dat dat de hele wereld is en eigenlijk ook de beste. Ik landde dan wel niet echt – altijd klaar om weer verder te trekken –, maar ik leerde wel snel te aarden, contact te leggen met verschillende mensen, te ervaren dat je als mens niet aan een plek gebonden bent en dat je overal de draad weer op kunt pakken. Tegelijkertijd is het goed de bijna onmerkbare vervreemding die dit tot gevolg heeft, ook niet te onderschatten. Als gezin waren we natuurlijk geen vreemden voor anderen en zo voelden we ons ook niet, maar als je zo vaak verhuist raak je ook steeds meer op elkaar aangewezen en op elkaar gericht, en kun je ongemerkt toch een kleine bubbel worden. Nu denk ik ook: ja, van omgeving veranderen is goed en heilzaam, maar als kind, als tiener zo vaak verhuizen, maakt je ook tot een ontworteld mens dat eigenlijk van geen enkele plek kan zeggen: dat is mijn thuis. Dat is waar ik vandaan kom. Daar ben ik echt mezelf. Dat is een plek die aan me trekt, waar ik ook ben. Dat is waar ik steeds weer naar terug wil keren. Je kunt aan me zien en horen dat ik daar vandaan kom. Aan die plek, aan de mensen daar, ontleen ik mijn identiteit. Als iemand mij nu vraagt: waar kom je vandaan? Dan antwoord ik: overal en nergens. In fragmenten vond ik wie ik was, waar ik vandaan kwam, in de vele brieven die ik in elke nieuwe woonplaats van vrienden en vriendinnen kreeg. Toen ik vanuit Kampen verhuisde, heb ik al die brieven nog eens doorgenomen. De meest dierbare heb ik gebundeld, er een strik omgedaan, ze opgeborgen in een mooie doos. Naast de herinneringen aan het verleden hebben de woorden in die brieven me ongemerkt vast ook geholpen, weer een nieuwe plek te omarmen.

Brieven. Onder u zijn er ook vast die ze hebben: bewaarde brieven. Brieven van een dierbare vriend of vriendin. Brieven van een geliefde. Brieven verstuurd vanaf andere continenten door geëmigreerde familie. Brieven van een pastor misschien. Brieven die je niet weg kunt gooien, omdat het door hun inhoud waardepapieren zijn geworden. Brieven die je bij ontvangst aan je hart gehouden hebt, omdat er een verbinding in werd gelegd die je even optilde, die je troostten, die even maakten dat je je niet alleen voelde, die heel even een onmetelijke afstand overbrugden, brieven die hoop gaven, waardoor je zeker wist: het komt goed.

Een hele persoonlijke brief is de brief waarvan we de inhoud zojuist hebben vernomen, niet, maar hij past zeker wel in de categorie te bewaren brieven. De brief wordt ontvangen door een groep mensen die van huis en haard verdreven zijn, die nog wel een plek hebben ergens, die hen ooit beloofd was, die zij als de hunne mochten aannemen, waar generatie na generatie opgroeide, leefde, woonde, werkte, maar waar geen steen meer op de andere staat. Geen muren meer die beschermen, geen huizen meer, een dak boven wat hoofden, geen paleis meer van waaruit overzien kan worden dat recht wordt gedaan, geen plek waar God te midden van de mensen kan wonen. De brief komt aan in wat de elite was van Jeruzalem en Juda, én de handwerkslieden en de smeden – bijna terloops genoemd, maar misschien nog wel belangrijker dan de vorsten en de oudsten en de priesters…. De wereldmacht waardoor zij onder de voeten gelopen waren, maakte er een gewoonte van de bovenlaag van overwonnen volken niet om te brengen of tot slaaf te maken, maar weg te voeren, naar het centrum van de macht, waar hen een redelijk bestaan werd geboden, maar waar ze ook goed in de gaten gehouden konden worden. Vergeleken met wat er gebruikelijk was, waren ze er dus nog goed vanaf gekomen. Maar ja, wat heet goed, als je alles kwijt bent, niet alleen dat wat je had: je bezittingen, je status, maar ook wie je was, wie je samen was? Wat heet goed, als je je verlaten voelt, zelfs door God, die ook op de puinhopen lijkt te zijn achtergebleven. Wat heet goed, als je de ziel mist in de samenhang die er ooit was, als je je vervreemdt voelt, alsof alles in de lucht hangt. Je leeft wel, maar je leeft niet – zeg maar. En je weet ook niet hoe lang het allemaal nog gaat duren, of er ooit wel een einde aan komt. Midden in die verlatenheid arriveert een brief.

De brief opent het deel van het boek Jeremia dat de profetieën als zodanig achter zich laat en dat met de inhoud van die brief een hele andere toon aanslaat. Voordat we bij de inhoud aankomen, wordt omstandig uitgelegd hoe de brief in Babel is bezorgd, waarschijnlijk om het belang ervan te onderstrepen. Het is niet zomaar een brief, maar een hele officiële, bezorgd door een gezant, een brief door God gedicteerd aan Jeremia die in Jeruzalem blijkt te zijn achtergebleven, of misschien in Anatot waar hij vandaan kwam. Midden in de vervreemding, in de ballingschap komt God zijn volk tegemoet, maar dat doet Hij misschien toch niet zoals je misschien zou verwachten. De brief maakt duidelijk: God is met zijn volk in den vreemde – dat is al een enorme troost – maar niet om ze daar direct uit te halen. God vraagt zijn mensen los te laten, anders naar hun situatie te gaan kijken, niet meer ‘on hold’ te leven, niet om te zien, en ook niet te piekeren over de toekomst, de vraag te stellen waar het allemaal uit loopt, maar te omarmen, sterker nog: zich voor die nieuwe werkelijkheid in te spannen, die tot bloei te laten komen.

‘Bouw huizen en ga daarin wonen, leg tuinen aan en eet van de opbrengst, ga huwelijken aan en verwek zonen en dochters, zoek vrouwen voor je zonen en huw je dochters uit, zodat zij zonen en dochters baren. Jullie moeten in aantal toenemen, niet afnemen. Bid tot de EEUWIGE voor de stad waarheen Ik jullie weggevoerd heb en zet je in voor haar voorspoed en vrede, want de voorspoed van de stad is ook jullie voorspoed.’
Ik kan me voorstellen dat dit niet direct de woorden waren waarop de ballingen zaten te wachten. Je schikken in de situatie van een ballingschap? Leven alsof je geen verleden hebt gehad? De samenleving en de mensen omarmen die alles wat jij had, te gronde hebben gericht? Je voor hun toekomst inzetten? Is dit het ‘bouwen en planten’ waar God het over had toen Hij Jeremia riep? Waar de woorden ‘voorspoed en vrede’ staan in vers 7 staat in het Hebreeuws ‘shalom’. Datzelfde geldt voor het woord ‘geluk’ in vers 11. Misschien hebben de Bijbelvertalers wel voor deze verschillende vertalingen gekozen om de reikwijdte te benadrukken van wat God wil voor zijn ballingen te midden van de volken, van wat Gods bedoelingen zijn. Gods omvattende vrede is niet exclusief gebonden aan Jeruzalem en aan de tempel. Hij is daar waar zijn mensen zijn en waar die zijn, kan hun aanwezigheid zich niet beperken tot de eigen kring. Dat is Godsonmogelijk. Dat wel proberen zal het einde zijn van die eigen kring. Het geluk dat God voor ogen heeft voor zijn volk, waar Hij naar om blijft zien, kan niet anders dan langs de weg van het geluk van de volken. Het is voor de kleine groep ballingen een risicovolle onderneming. Wat blijft er van je over als jouw geluk het geluk van je omgeving is? Verdwijn je dan niet helemaal? Wordt je niet opgeslokt door en in het vreemde? We weten het niet, want het staat nergens, maar ik kan me voorstellen dat de ballingen zich dit soort vragen wel hebben gesteld, om uiteindelijk steeds weer in diezelfde brief te lezen dat God zijn belofte gestand zal doen en de ballingen na zeventig jaar terug zal laten keren naar Jeruzalem. Omdat de ballingen dán opnieuw zullen weten hoe ze God kunnen aanroepen, hoe ze tot God kunnen bidden, waar ze God moeten zoeken.

De brief die de ballingen ontvangen, is een brief die hoop geeft, die verlichting brengt, omdat het een brief is die de belofte van Gods trouw bevestigt. Maar het is ook een brief die uitnodigt, die oproept tot transitie. De ballingschap, het verblijf in den vreemde, de vervreemding, het is moeilijk, het is eigenlijk niet te doen, maar wie op het verleden blijft staren, wie zoekt naar de rol van het slachtoffer, wie naar binnen gericht is om te behouden wat er te behouden valt, die vergeet wat het is om ‘te bouwen en te planten’, die vergeet dat een plek, een gemeenschap, nooit los verkregen wordt, maar in een omgeving bestaat, en dat zeker geloofsgemeenschappen alleen maar kunnen floreren, als die omgeving wordt gezien, daar voor wordt gebeden en er simpelweg al door er te zijn, wordt bijdragen aan haar geluk. God gelooft dat het de kleine groep ballingen in het grote Babel zal gaan lukken.

God gelooft ook dat het ons zal lukken. Nee, wij zijn geen kleine afgevoerde gemeenschap in een vijandige omgeving, maar er is wel degelijk een parallel te trekken tussen de vervreemding die de ballingen moeten hebben ervaren en de vervreemding die je als kerk, als geloofsgemeenschap kunt ervaren in deze tijd. Onze taal en onze gebruiken hebben ons gaandeweg geïsoleerd van een zich om ons heen veranderende omgeving, waarin die taal en gebruiken steeds minder gingen betekenen en nu door mensen buiten de kerk op z’n best met een meewarige welwillendheid worden gehoord en bekeken. En soms kijken we er ook zelf vreemd tegenaan: zijn dit onze woorden en dit onze gebruiken? En waar verwijzen die eigenlijk naar? Bonhoeffer had, toen hij de brief schreef waar we een stukje uit gehoord hebben, gehoopt dat er een inmiddels gelouterde kerk zou zijn, gelouterd door de vervreemding van het opkomende nationaalsocialisme en de Tweede Wereldoorlog, die had veroorzaakt dat alle grote woorden uit de christelijke traditie betekenisloos waren geworden of tenminste opnieuw uitgevonden zouden moeten worden, net als de kerk zelf. Het is niet gebeurd na de oorlog, omdat de kerk, de kerken zich in eerste instantie konden herstellen tot wat zij voor de oorlog waren. Er was nauwelijks ruimte voor echte vernieuwing. Wat hersteld was, vermolmde al snel, tot waar wij nu zijn, niet echt in staat in een volkomen geseculariseerde omgeving het evangelie anders maar evenzeer een kracht tot verlossing en bevrijding te laten zijn. Voor alle duidelijkheid: als ik er helemaal geen heil in zag, dan stond ik hier nu niet als uw dominee, maar zeker in de Veertigdagentijd moeten we niet voor de ernst van deze zaak, deze ballingschap van de kerk, weglopen. Er is sprake van een diepe verstaanscrisis, de afstand tot de christelijke traditie is groot geworden, zelfs binnen de kerk. We lijken in een proces te zitten dat onomkeerbaar is, dat een tragisch karakter heeft waaraan we niet lijken te kunnen ontkomen. Juist om de kerk en hoe het gaat, om hoe wij proberen gemeenschap te zijn met elkaar, stellen we elkaar geregeld de vraag: waar loopt dit allemaal op uit? Bonhoeffer ziet de belofte verscholen in zijn petekind dat gedoopt zal worden, een van de eersten van een naoorlogse generatie die de dingen anders zal doen. Wij ontvangen vandaag met de ballingen in Babel een belofte in een brief die ook ons op het hart wil binden dat het goed zal komen, in de hoop dat ook wij zullen blijven bidden en het goede zullen doen, niet voor onszelf, maar voor waar wij in en om bestaan: om de voorspoed en het geluk van de wereld die wij om ons heen vinden, wij als individuele gelovigen en wij als geloofsgemeenschap, om in die wereld de vrede te stichten die God ons in Jezus Christus heeft geschonken, de vrede van een rijk en van een tijd die alleen nog weet van vrijheid, van liefde en van leven.

Amen